De vrijheid van reizigers
Zeg niet ‘zigeuner’ tegen een Voyageur. Hij zou zich beledigd voelen. Een Manoesj beschouwt dit wel als compliment. Foorreizigers, Voyageurs, Manoesjen (Sinti) en Roms: ze wonen allemaal in woonwagens, vaak zelfs dicht bij elkaar. Maar het zijn wel heel verschillende groepen. Met eigen gebruiken en tradities, en een eigen verhaal.
Voyageurs
Voyageurs stammen af van gezinnen die in de 19de en 20ste eeuw aan de kost kwamen met een trekkend bestaan. Ze hielpen bij de oogst of deden andere seizoensarbeid, en trokken daarna verder. Veel voyageurs zijn vandaag actief in zelfstandige handel, zoals het ophalen van oud ijzer, deur-aan-deurverkoop of import van wagens.
Manoesjen
De Manoesjen kennen een veel langere geschiedenis. Ze hebben ook een rijke cultuur. Hun oorsprong ligt in het India van meer dan 1000 jaar geleden. Al sinds de 15de eeuw verblijven ze in onze contreien. Een van hun helden is het gitaarwonder Django Reinhardt, de koning van de ‘jazz manouche’ of gipsy jazz. Zijn muzikale erfenis blijft doorleven op het woonwagenterrein waar voortdurend livemuziek klinkt.
Buren op het terrein
De stad Antwerpen beheert twee residentiële woonwagenterreinen: in Deurne (sinds 1988) en in Wilrijk (sinds 2000). Verschillende groepen leven er naast elkaar: voyageurs, Manoesjen en foorreizigers. ‘Toch zijn er grote verschillen’, vertelt Godelieve Hoes, voyageur in Deurne. ‘Een Manoesj is heel fier op zijn eeuwenoude cultuur, en terecht. Ook al leven wij al lang met hen samen, voor hen blijven wij altijd ‘gadjo’s’, buitenstaanders.’
Alles voor de familie
‘Wij zijn een hechte clan. Familie, samenhorigheid en vrijheid zijn ons hoogste goed. Wanneer er een geboorte is of een overlijden, dan beleven wij dat met heel de familie samen. Heel intens. Niemand van ons zal eenzaam in een bejaardentehuis terechtkomen. Wij zorgen voor elkaar, jong en oud. We zullen elkaar ook altijd herkennen: in een winkel of op straat. We hebben een bijzondere band.’
Samen op bedevaart
‘In de zomer trekken we er op uit, naar familie en vrienden op woonwagenterreinen in Nederland of Spanje. Soms gaan we mee met de Manoesjen op hun jaarlijkse bedevaart naar Saint-Marie De La Mer, in het zuiden van Frankrijk. Het een Mariaverering waarbij een Mariabeeld met paarden in de zee wordt rondgedragen. Al die Manoesjen en Roma die vanuit heel Europa samen komen, dat is een intense, magische beleving.’
Vechten tegen vooroordelen
Er wordt vanuit de maatschappij vaak neergekeken op voyageurs. Godelieve: ‘Mensen denken vaak dat we dieven en criminelen zijn. Alsof wij geen waarden, principes of fatsoen zouden hebben! Het is vermoeiend om telkens opnieuw de strijd te moeten aangaan tegen al die vooroordelen. En zelfs te moeten vechten om onze plaats hier op het woonwagenpark te kunnen behouden.’
Vaste woonplaats
Voyageurs evolueren met de tijd. ‘Vroeger bestonden er nog geen vaste woonwagenterreinen. Dan trokken we rond op zoek naar braakliggend terreinen en settelden er ons. Na enkele weken, of wanneer we door de politie verjaagd werden, trokken we weer verder. Maar dat nomadische is aan het verdwijnen. Nu hebben we ons huis op het woonwagenterrein, en een mobilhome om rond te trekken.’
Toekomst verzekerd
'Ondanks alles ben ik ervan overtuigd dat onze manier van leven zal overleven. Onze kinderen kunnen kiezen voor een ‘normaal’, gesetteld leven, maar ze doen het niet. Ze blijven liever binnen de gemeenschap en zetten onze levenswijze verder.'
Zelf kom ik oorspronkelijk niet uit een voyageursfamilie. Ik ben opgegroeid in een traditionele familie, en woonde zoals iedereen in een gewoon huis. Maar op een dag kwam ik mijn latere echtgenoot tegen. Het klikte meteen. Ik leef ondertussen al meer dan 20 jaar dit leven in deze gemeenschap. Ik wil voor geen geld van de wereld terug.
- Godelieve Hoes
